IJsduiken en avontuurlijke sporten verschillen niet veel van de industrie als het gaat om veiligheid op het werk
Dankzij het koudefront dook ik vorige week onder de ijsvloer waarop schaatsers zwierden en zwaaiden. In deze blog ga ik in de op veiligheidsaspecten en veiligheidsprocedures om veilig te duiken onder een ijsvloer. Veiligheid tijdens expedities en ‘extreme’ sporten verschilt in de basis niet veel van veiligheid in het bedrijfsleven en de industrie.
IJskoorts
Een koudefront dient zich aan. Nog voordat het echt vriest wordt het hier onrustig in huis. Schaatskoorts! De schaatsen zijn geslepen, alles ligt klaar. Mijn vrouw trekt er samen met familie en vrienden op uit om te schaatsen op meren en plassen. Voor mij is deze koudegolf een unieke kans om te gaan ijsduiken en de bijbehorende veiligheidsprocedures te trainen.
Mentale druk
Wat het duiken onder een ijsvloer extra zwaar maakt: je kan niet rechtstreeks naar de oppervlakte zwemmen. Meestal is de uitweg naar de wereld waar we een ongelimiteerde hoeveelheid ademgas tot onze beschikking hebben een flink stuk horizontaal zwemmen naar het wak. Als er zich onderwater problemen voordoen wordt het al snel een gecompliceerd scenario – en potentieel gevaarlijk – omdat de hoeveelheid ademgas die een duiker bij zich heeft per definitie beperkt is. Je begrijpt het al: dit is geen activiteit voor mensen die het hoofd niet koel kunnen houden. Maar wees gerust: het hoofd koel houden is trainbaar.
Verschilt veiligheid bij het ijsduiken veel van de industrie waar medewerkers dagelijks werken met bijtende chemicaliën, hoge druk, verstikkende gassen of extreme hitte? Ook daar kan onoplettendheid en het niet nauw volgen van veiligheidsprocedures leiden tot ongevallen. Vrijwel al mijn klanten uit de industrie waarvoor ik presentaties en webinars geef over veiligheid hebben in de afgelopen jaren een of meer incidenten gehad met zwaar letsel voor de medewerker. Soms zelfs met dodelijke afloop.
Human factors
Door een goede training, procedures, teamwork en materiaal kan je veilig onder het ijs duiken. Veilig werken in de industrie is gestoeld op dezelfde principes. De veiligheidsprocedures zijn in de meeste organisaties wel op orde. Toch hebben er veiligheidsincidenten plaats.
Als er iets mis gaat onder het ijs, dan is dat meestal een gevolg van een gebrek aan alertheid en scherpte. Zelfgenoegzaamheid en overschatting kan ertoe leiden dat veiligheidsprocedures niet worden gevolgd. Ineffectief teamwork en communicatieproblemen ontstaan doordat er geen goede afspraken zijn gemaakt, doordat deze niet worden nageleefd of omdat er niet is getoetst of die afspraken goed zijn begrepen.
Herkenbaar?
Door onvoldoende training wordt de task load onder het ijs al snel als hoog ervaren, waardoor je omgevingsbewustzijn afneemt en daarmee het ook vermogen om problemen tijdig te signaleren en op te lossen voor ze echt een veiligheidsrisico vormen. Belangrijke beslissingen neem je al voor de duik, (persoonlijk) leiderschap is voorafgaand, tijdens en na afloop van de duik een kritische factor voor een veilige ijsduik.
Kan de duik onder de omstandigheden en met het huidige team veilig worden uitgevoerd? Net zoals in het industrie hoort de duiker een Last Minute Risico Analyse (LMRA) uit te voeren. Maar net zoals in de industrie wordt dat vaak ‘vergeten’. De mens is de zwakke schakel in de veiligheidsketen. In de ideale situatie zijn materialen, machines en procedures zo ontworpen dat je ‘veilig fouten kunt maken’.
(tekst gaat door onder de foto)
De veiligheids-uitdagingen van ijsduiken
Eenmaal onder het ijs kun je niet meer snel terug naar de oppervlakte zwemmen. Als er zich een probleem voordoet: wat het ook is, je moet in staat zijn om het onderwater op te lossen. Je kán niet in paniek raken en moet te allen tijde over een goed omgevingsbewustzijn beschikken om potentiële veiligheidsissues tijdig te signaleren en op te lossen. Om dit werkniveau te realiseren is veel training nodig.
Het vergt specifieke training om vertrouwt te raken met je materiaal en de defecten en storingen die zich daaraan kunnen voordoen. Dat train je vanzelfsprekend in een veilige omgeving waar je kunt falen en leren van je fouten. Onder een ijsvloer is niet de plek om erachter te komen dat je de veiligheidsdrills niet beheerst. Gelukkig sta je er als duiker niet alleen voor en werk je in een team. Om de specifieke teamprocedures te trainen zijn ook weer aparte sessies nodig.
Extra risico: nul zicht
Daarnaast hebben we onder het ijs te maken met extra risico’s, zoals een ‘silt-out’. Een silt-out bij duiken is vergelijkbaar met een white-out tijdens het bergbeklimmen. Het zicht wordt gereduceerd tot nul. Je ziet geen hand voor ogen. Hoe oriënteer je je in zo’n situatie? Waar een white-out in de bergen wordt veroorzaakt door de weergoden, is een silt-out vrijwel altijd de schuld van de duiker zelf.
Een verkeerde vinslag kan er voor zorgen dat losliggend stof opwaait waardoor het hele team letterlijk geen hand voor ogen ziet. Geloof me als ik zeg dat onder een ijsvloer of in een wrak de laatste plekken zijn waar je gedesoriënteerd wilt raken. Als je niet tijdig de uitgang weet te vinden leidt dit onherroepelijk tot verdrinking. Dit idee alleen al weerhoudt veel duikers ervan om te duiken in overhead situaties.
De tekst gaat door onder de video.
Procedures voor veilig ijsduiken
Technische duikers houden er strikte procedures op na. Net zoals in de industrie. Als je de juiste procedures toepast en training hebt doorlopen kan er veilig onder een ijsvloer worden gedoken. Hier een aantal voorbeelden van deze procedures en trainingen.
Voldoende ademgas?
Dat we als mens met iedere ademteug voldoende zuurstof inademen om ons lichaam goed te laten functioneren is vanzelfsprekend. We doen het continu en zijn ons er nauwelijks bewust van. Als duiker moet je leren omdenken: de hoeveelheid ademgas die je op je rug meeneemt is de maximale hoeveelheid die je tijdens de duik tot je beschikking hebt.
Daarom zijn er vele veiligheidsregels en procedures hoe je met die beschikbare voorraad omgaat. Hoeveel gas mag je verbruiken tijdens de duik? Hoeveel ademgas hou je als reserve voor noodgevallen, bijvoorbeeld voor je buddy? Hierbij worden veel fouten gemaakt, maar gelukkig leidt dat niet automatisch tot ongevallen. ‘De natuur is mild’ en niet iedere fout wordt afgestraft.
Een bekend voorbeeld is de vakantieduiker die op 30 meter diepte rondzwemt, van visjes geniet en vergeet zijn ademgas te managen. Je ademgas op je rug is het enige dat je daar, onderwater, in leven houdt. De tweede fout die makkelijk wordt gemaakt, is de ‘Same ocean, same day’-buddysysteem. Duikbuddy’s zwemmen te ver uit elkaar om te kunnen helpen en snel ademgas te kunnen doneren. Ze controleren tijdens de duik ook de gasvoorraad van hun team (buddy) niet.
Rule of thirds
Om veilig onder ijs te duiken geldt voor gasmanagement de ‘rule of thirds’. Je gebruikt tijdens de heenweg maximaal 1/3 van je gasvoorraad. Als je in een team duikt betekent dat, dat degene die het eerst 1/3 van zijn gasvoorraad heeft verbruikt bepalend is, waarna het hele team omdraait. Dan heb je nog minimaal 1/3 aan gasvoorraad voor de terugweg en 1/3 als reserve.
Gasconsumptie tussen duikers kan enorm verschillen. Dit is onder meer afhankelijk van je ervaring, lichaamsbouw en vintechniek. Mannen verbruiken meer gas dan vrouwen. Degene die het meest gas verbruikt bepaalt wanneer het hele team omkeert. Dit vergt veel discipline van het team. En glasheldere afspraken.
Stresstest
Tijdens een van mijn technische duikcursussen moest ik een stresstest doen: onderwater op 10 meter diepte je duikmasker afzetten. Een zeer onaangename ervaring voor iedere duiker die dit niet regelmatig traint. Daar bovenop moest ik ook mijn ademautomaat uit doen en zonder ademautomaat en zonder masker, onder begeleiding van mijn teammaat en onder supervisie van de instructeur, tien meter zwemmen.
Tien meter is niet ver, maar op tien meter diepte zijn niet alle hersencellen die we boven water gebruiken actief. Er komt wat stress en extra task load bij kijken (haal ik het wel?). Vergeet het maar…. ik haalde die tien meter niet! Ruim voor die tijd gaf ik het signaal ‘out of gas’ en op dat moment doneert mijn duikbuddy en teammaat zijn gas aan mij.
Ik heb nog steeds geen duikmasker op en zie onderwater geen klap. Ik ben voor mijn oriëntatie afhankelijk van mijn duikbuddy die me ook gas doneert. Hier komt vertrouwen in je teammaat bij kijken. Na nog een extra minuut of 3 rondzwemmen zonder masker mocht ik pas mijn eigen ademautomaat pakken en mijn masker op doen. Door deze test weet ik: als je als buddy en teamleden tien meter uit elkaar zwemmen en iemand komt door een fout, defect of door onoplettendheid zonder gas te zitten. Dan is tien meter zwemmen naar je buddy heel erg ver. Te ver. dat gezegd hebbende: als je zonder gas komt te zitten tijdens je duik zijn er heel veel fouten gemaakt en zijn er talloze signalen genegeerd. Dit kan en mag niet gebeuren.
(tekst gaat door onder de foto)
Aanleggen gidslijn
Oriëntatie onderwater is lastig, onder een ijsvloer is dat nog moeilijker. Je kunt onder een ijsvloer slechts korte tijd verdwaald zijn. Als je je ademgas hebt verbruikt, verdrink je. Daarom leggen duikers onder een ijsvloer (en in een wrak en een grot) altijd een gidslijn aan. Er gelden specifieke procedures hoe je de gidslijn aanlegt. Op welke wijze je deze vastmaakt. Als duiker blijf je altijd binnen handbereik van de gidslijn.
Het is een misvatting dat je de lijn alleen maar in het zicht hoeft te houden. Als je tien meter van de gidslijn zwemt en per abuis een silt-out veroorzaakt, vind je de lijn niet meer terug. Ik heb inmiddels meerdere situaties meegemaakt onder het ijs waar het zicht tot nul was gereduceerd. Dankzij de gidslijn is er niets aan de hand.
Controle van je drijfvermogen
Net zoals in de industrie is het belangrijk dat je je skills up to date houdt. Toets jezelf aan meer ervaren collega’s en volg regelmatig trainingen en bijscholingen. Onder een ijsvloer of in een wrak is het beheersen van een goede vintechniek van levensbelang. Je voorkomt slecht zicht of een silt-out situatie.
De vinslagen die je daarvoor nodig hebt, gebruik ik tijdens een normale duik eigenlijk zelden. Daarom moet ook dit aspect vaker getraind worden. En het beheersen van je drijfvermogen voorkomt dat je onder water tegen scherpe voorwerpen aanzwemt. Die zijn er helaas in overvloed. Van vislijnen en vishaken tot stukken metaal die uit de bodem steken. Altijd weer ben ik verbaasd wat ik aan scherpe zooi tegenkom onderwater.
Als je pak lek raakt en je stroomt vol met water van 4 graden Celsius blijft er maar weinig veiligheidsmarge over. Je moet zo snel mogelijk het water uit. Dit kan echter niet, omdat je je onder het ijs bevindt. Een kleine fout of een gebrek aan competenties kan grote gevolgen hebben in de veiligheidsketen, zoals dat beschreven wordt in het bekende Swiss Cheese Model (SCM) of het gatenkaasmodel.
Teamwork
In alle bovenstaande aspecten speelt het team een grote rol. Voorafgaand aan de duik worden de teamtaken glashelder afgesproken. Wie legt de gidslijn aan. Wie houdt de decompressietijd in de gaten? Wie helpt bij het navigeren? Voor een duiker die de gidslijn aanlegt is het onmogelijk om ook de fotograferen of te filmen.
Duiken is een teamsport. Je bent van elkaar afhankelijk voor de veiligheid en het succes van de duik. Alleen met heldere procedures, hoge standaarden, materiaalconfiguraties die op elkaar zijn afgestemd en echt teamwork waarbij we er voor elkaar zijn om elkaar te ondersteunen wordt dit een succes.
Leren van ongevallen
Ongeacht of je gaat bergbeklimmen, ijsduiken of werkt in de industrie. Een belangrijk onderdeel van veiligheidstrainingen bestaat uit de analyse van ongevallen. Als bergbeklimmer las ik het boek “Sicherheit und Risiko in Fels und Eis” van Pit Schubert helemaal plat. Het staat vol verschrikkelijke verhalen en foto’s van klimmers die op vreselijke wijze overleden zijn. De leerzame analyses en beschrijvingen van de toedracht staan in mijn geheugen gegrift.
In het duiken mis ik dit soort goede boeken die levens kunnen redden. Ook is de cultuur in de duikwereld dusdanig dat fouten niet snel worden gedeeld. Met name op social media in de Nederlandse duikforums en facebookgroepen bestaat er een soort afrekencultuur. Dan denk je wel 10x na om een fout met anderen te delen. In het bedrijfsleven en bepaalde industrieën worden incidenten, near misses en ongevallen geanonimiseerd met elkaar gedeeld. Een zeer goede zaak. Net als in de duikwereld heeft niet ieder bedrijf de veiligheidscultuur waar het voor medewerkers mogelijk is om in een sociaal veilige omgeving incidenten te delen. Het gevolg is dat veiligheidsrisico’s onnodig lang blijven voortbestaan.
Leren van elkaar doe je niet door elkaar te veroordelen. De constatering ‘hoe stom heeft hij kunnen zijn om zonder gidslijn onder het ijs te zwemmen’ levert geen antwoorden op waar we verder mee komen. Stel de juiste vragen: hoe kwam die persoon ertoe om voor deze werkwijze te kiezen? Waarom dacht hij/zij dat het de juiste werkwijze was in die situatie? Had ik in die situatie tot dezelfde aanpak kunnen komen? Waarom spraken collega’s de medewerker niet aan over de voorgenomen werkwijze? ”
Human factors: de mens is de zwakste schakel
Ongeacht of je duiker bent, bergbeklimmer of werkt in een bedrijf of de industrie: de mens is de zwakste schakel in de veiligheidsketen.
Melvin heeft meer dan 30 jaar ervaring met expedities en veiligheid. Hij is een ervaren spreker op het onderwerp veiligheid en de veiligheidscultuur. Met doorleefde verhalen en scherpe vragen weet hij de vertaalslag te maken naar veiligheid in jouw organisatie. Meer weten? Bel 0622027021 of stuur een e-mail: melvin@inspiratiespreker.nl
